Grypa jest często bagatelizowaną chorobą wirusową wywoływaną przez wirusy przenoszone w łatwy sposób głównie drogą kropelkową. Pomimo bardzo charakterystycznych objawów (wysoka temp. ciała >38°C, dreszcze, bóle mięśni i stawów, nieznacznie nasilenie objawy nieżytu górnych dróg oddechowych jak katar i kichanie) bywa nierzadko mylona z przeziębieniem i pozostawiona bez leczenia przeciwwirusowego.
Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH) w szczycie sezonu grypowego rejestrowano w Polsce ponad 363 tys podejrzeń i zachorowań na grypę w ciągu tygodnia, co oznacza, że dziennie zapadało na nią 105/100 tys osób. Zapadalność była najwyższa w grupie dzieci 0-4 lat oraz osób starszych. Obecność wirusa grypy potwierdzono u 55% chorych. Cześć pacjentów była kierowana do leczenia szpitalnego, najczęściej z powodu objawów ze strony układu oddechowego. Drugim co do częstości wskazaniem do leczenia szpitalnego było nasilenie objawów ze strony układu sercowo- naczyniowego.
Leczenie niepowikłanej infekcji wirusem grypy może być prowadzone w warunkach domowych. Chory przyjmuje leki przeciwwirusowe oraz leki zwalczające objawy (przeciwgorączkowe, przeciwbólowe). Równie ważne jest postępowanie niefarmakologiczne, takie jak odpowiednie nawodnienie, odpoczynek, unikanie kontaktu z innymi osobami.
Są jednak określone grupy chorych, którzy wymagają szczególnej troski i opieki. Dotyczy to małych dzieci <5rż, osób starszych >65rż, kobiet w ciąży, pacjentów otyłych, obciążonych cukrzycą, niedoborami odporności, chorobami płuc (np.: POChP czy astmą oskrzelową) oraz pacjentów ze schorzeniami kardiologicznymi.
Ta ostatnia grupa jest szczególnie istotna, ponieważ każda infekcja może powodować u nich zaostrzenie choroby podstawowej lub wywołać nowe objawy doprowadzając do dekompensacji i tak już przeciążonego układu krążenia. U tych pacjentów powrót do stanu zdrowia sprzed infekcji trwa znacznie dłużej, a niekiedy nie jest możliwe odzyskanie pełnej sprawności sprzed infekcji.
Powikłania związane z infekcją grypy mogą dotyczyć samego mięśnia sercowego, naczyń krwionośnych, układu elektrycznego serca, osierdzia.
- W szczycie sezonu grypowego obserwuje się około 15-20% wzrost częstości zawałów serca. Grypa nie tylko może powodować zaostrzenie przewlekłej choroby niedokrwiennej serca, ale też przez uogólniony proces zapalny zwiększa ryzyko pęknięcia blaszki miażdżycowej w tętnicach wieńcowych (tętnicach na sercu), co doprowadza do ich nagłego zamknięcia i powoduje zawał ze wszystkimi jego konsekwencjami, jak konieczność wykonania koronarografii (inwazyjny zabieg badający drożność tętnic wieńcowych), niewydolność serca, czy uszkodzenie zastawek serca.
- Drugim poważnym powikłaniem jest wirusowe zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia, wynikające z działania przeciwciał wytwarzanych przez organizm człowieka celem zwalczenia wirusa. Podobieństwo białek (antygenów) wirusa i tkanek w sercu powoduje błędne rozpoznanie serca jako zagrożenia. Dochodzi do gromadzenia komórek zapalnych, które wydzielają czynniki prozapalne, doprowadzając do obrzęku. Pierwsze objawy obserwuje się kilka dni (7-10) do kilku tygodni od początku infekcji. Chory jest cały czas zmęczony, zgłasza ograniczoną tolerancję wysiłku, duszność. Objawy nasilają się i prowadzą do osłabienia uniemożliwiającego wykonywanie codziennych czynności, takich jak mycie się czy ubieranie. Zmiany powstające w sercu mogą prowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia struktur serca i obniżenia frakcji wyrzutowej (objętość krwi jaką serce pompuje w trakcie jednego skurczu). Zdarzają się sytuacje gdy pierwszą manifestacją wirusowego zapalenia mięśnia sercowego nie jest zmęczenie, a zagrażający życiu zator tętniczy.
- Stan zapalny wywołany odpowiedzią układu odpornościowego może nasilać, bądź sprowokować nowe arytmie serca w tym najczęstszą- migotanie przedsionków. Objawiają się one nierówną pracą serca, tzw. uczucie kołatanie w klatce piersiowej, bólami za mostkiem, a nawet utratą przytomności i nagłym zgonem
W mojej praktyce zawodowej spotkałem się kilkukrotnie z powikłaniami kardiologicznymi po infekcji grypy. Są to szczególnie dramatyczne przypadki bo dotyczą najczęściej młodych 18-30-letnich pacjentów, dotychczas zdrowych, którzy żyli pełnią życia, uprawiali sport, biegali, jeździli na nartach. W pamięci utkwił mi przypadek młodego, 19-letniego mężczyzny, studenta politechniki, który trafił do Kliniki Kardiologii z powodu duszności i znacznego osłabienia. Chory ten miał problem z wejściem po schodach na pierwsze piętro, nie mógł przejść 100m bez zatrzymania. 2 tygodnie wcześniej przebył infekcję wirusową, jednak jak wielu jego rówieśników zignorował jej objawy. Nie zgłosił się do lekarza, uczestniczył w zajęciach na uczelni pomimo wysokiej temperatury. W badaniach laboratoryjnych zwracały uwagę wysokie stężenia wskaźników zapalnych oraz tak zwanych enzymów martwicy mięśnia sercowego. W wykonanym badaniu Echokardiograficznym (USG serca) obraz wskazywał na uszkodzenie lewej komory (kardiomiopatia). Znacznie obniżona frakcja wyrzutowa świadczyła o zmniejszonej kurczliwości mięśnia sercowego, płyn w osierdziu uniemożliwiał pełne rozprężenie serca. Z mężczyzny w pełni zdrowia i sił stał się człowiekiem który ma problem z wykonywaniem codziennych czynności. Otrzymał leczenie niewydolności serca, jednak w tracie półrocznej obserwacji nie wrócił jeszcze do pełnej sprawności, a rokowanie co do całkowitego wyzdrowienia jest niepewne.
Przykład ten pokazuje jak ważne jest odpowiednio szybkie i trafne rozpoznanie umożliwiające włączenie skutecznego leczenia przeciwwirusowego, minimalizując przez to ryzyko groźnych dla zdrowia i życia powikłań kardiologicznych. Leczenie jest tym skuteczniejsze, im wcześniej się je rozpocznie (najlepiej w ciągu 48 godz od pierwszych objawów). Należy pamiętać, że szczególnie w grupie chorych wysokiego ryzyka nie należy czekać na laboratoryjne potwierdzenie zakażenia, wydłużając niepotrzebnie okres do podania leków.
Opracowanie: dr Jarosław Kępski z Europejskiego Centrum Zdrowia w Otwocku oraz dr hab. Sebastian Szmit z Kliniki Krążenia Płucnego, Chorób Zakrzepowo-Zatorowych CMKP
Piśmiennictwo:
- Profilaktyka i leczenie grypy. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce (2016). Wytyczne zalecane przez Konsultanta Krajowego w dziedzinie medycyny rodzinnej oraz Konsultanta Krajowego w dziedzinie chorób zakaźnych
- http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/grypa/index.htm
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3407395/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4700760/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3533457/
- RAPORT Występowanie, leczenie i prewencja wtórna zawałów serca w Polsce. Ocena na podstawie Narodowej Bazy Danych Zawałów Serca AMI-PL 2009-2012
- The influence of climatic and chronological factors on the occurrence of acute disease events. A. Kubica, S. Szczerbiński, M. Kieszkowska, I. Świątkiewicz, P. Paciorek; Folia Cardiologica 2014, tom 9, nr 3, strony 263-266
- Interna Szczeklika 2016, Choroby układu krążenia. Choroby mięśnia sercowego.